بابی فیشر
بابی فیشر نابغه شطرنج، دانش آموز نا آرامی که مدرسه را ناتمام گذاشت و پیروزی سال ۱۹۷۲ او بر بوریس اسپاسکی روسی توفیق غرب بر بلوک شرق در اوج جنگ سرد دو جناح تلقی شد.
نام کامل: رابرت جیمز بابی فیشر
کشور: ایالات متحده آمریکا - ایسلند
تولد: ۹ مارس ۱۹۴۳ - شیکاگو , ایلینوی
مرگ: ۱۷ ژانویه ۲۰۰۸ (۶۴ سال) - ریکیاویک , ایسلند
عنوان: استادبزرگ شطرنج
قهرمانی شطرنج جهان: ۱۹۷۲-۱۹۷۵

بابی فیشر نابغه شطرنج، دانش آموز نا آرامی که مدرسه را ناتمام گذاشت و پیروزی سال ۱۹۷۲ او بر بوریس اسپاسکی روسی توفیق غرب بر بلوک شرق در اوج جنگ سرد دو جناح تلقی شد و خود در سال های بعد به نماد مسلم مبارزه با آمریکا و افشاگر جنایات آنها بدل شد، بر خلاف زمان حیاتش مرگ آرام و خاموشی را در ۶۴ سالگی در ایسلند تجربه کرده است. فیشر که با غلبه بر اسپاسکی در سال ۷۲ قهرمان شطرنج جهان شد و تا ۱۹۷۵ این عنوان را در اختیار داشت، جمعه ۲۹ دی ماه بر اثر بیماری کلیوی در کشور مذکور، جایی که پیروزی بزرگ ۳۶ سال پیش او بر حریف روس در آن مکان شکل گرفته و در ،۲۰۰۵ در اوج تقابل فیشر با دولت آمریکا به وی مأوا و پناهندگی اجتماعی داده بود، جان باخت.
فیشر در ماه های اخیر بیمار و اغلب بستری بود و خبر آن نیز در سایت های اینترنتی شطرنج آمده بود و دوستداران این ورزش فکری از آن مطلع شده بودند. با این حال به گفته اینار اینارسون سرکرده گروهی که در سال های اخیر روند کوشش برای اهدای پناهندگی و تابعیت ایسلند به فیشر را هدایت می کرد، وی مردی نبود که به دنبال توجه و رسیدگی پزشکان و درمان خویش باشد و اصولاً به داروها و روش معالجه غربی ها اعتقادی نداشت.
● حضور در بلگراد
فیشر افسانه ای، در سال ۱۹۹۲ یعنی در بیستمین سالگرد مبارزه تاریخی اش با اسپاسکی، در بلگراد ظاهر شد تا دوباره با وی دیدارهایی (دوستانه) داشته باشد، اما این مسئله در تعارض با قواعد بین المللی و نوع سیاست گذاری دولت آمریکا در آن زمان بود که سفر اتباع این کشور را به یوگسلاوی در اوج جنگ بالکان غیر قانونی می شمرد. بنابراین فیشر از آن زمان به بعد از جانب آمریکا یک قانون شکن شمرده شد و تحت پیگرد قرار گرفت. این مسئله سبب گشت او مثل سال های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۲ در اکثر اوقات ناپدید و در عزلت باشد، ولی هر از چندگاه در مصاحبه هایی با رادیو فیلیپین دولت زیاده خواه آمریکا را بکوبد و صهیونیست ها را مشتی سارق و جانی بنامد.
این چنین بود که وقتی در سال ۲۰۰۴ با یک پاسپورت منقضی شده آمریکایی در فرودگاه ناریتای ژاپن دستگیر شد، تلاش زیادی از سوی آمریکایی ها برای دیپورت شدن او به آن کشور و محاکمه شدنش به جرم های فوق صورت گرفت، اما فیشر از این قضیه رست و پس از ۹ ماه بلاتکلیفی با کمک و مشارکت دولت ایسلند، به آن کشور بازگشت و تا آخرین روز ناآرام و پر ماجرای زندگی اش در همان جا ماند.
● بزرگ ترین افسوس
گری کاسپاروف شطرنج باز معروف روسی که از ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۴ قهرمان شطرنج آماتوری جهان و از آن تاریخ تا اوایل دهه جاری قهرمان شطرنج حرفه ای دنیا شناخته می شد، گفته است: «فیشر را باید پیشاهنگ و حتی پایه گذار شطرنج حرفه ای نامید، هرچندصحبت های بی پروای او در عمل یک عامل تبلیغی مناسب برای این رشته ورزشی خاص تلقی نمی شدند. بزرگترین افسوس من این است که او را هرگز از نزدیک ملاقات نکردم.»
خیلی ها فیشر را بهترین شطرنج باز تاریخ می انگارند و خود او نیز با شیطنت خاصی همین ادعا را مطرح می کرد، ولی زندگی نا آرام و ایده های خاص فیشر، او را پس از اوجگیری خیره کننده اوایل دهه ۱۹۷۰ به سمت سراشیبی و ناکامی سوق داد. گفته می شود که هوش ذاتی و IQ او از آلبرت اینشتین هم بالاتر بوده و بر این اساس تصور می گشت که ثروت بزرگی را خواهد اندوخت.
با این حال او به این امر نائل نشد و در حالی پول های کلان برای هر مسابقه خود طلب می کرد که مشابه ارقام درخواستی وی بیشتر در عرصه بوکس مشاهده می شد. این گونه رفتارها و برخوردها قطعاً باعث بهم ریختن تعادل و انسجام رقبایش و شکست آنها در برابر فیشر می شد. اما در عین حال او را از اکثریت مردم دور می ساخت و تنها کسانی که برای فیشر باقی مانده بودند، تعداد اندکی دوستان نزدیک وی و برخی دوستداران پر و پا قرص شطرنج بودند.
● بدون وقت برای شطرنج
قدر مسلم این که فیشر مخالف درجه اول صهیونیسم بود و از هر فرصتی برای بیان مضار و جنایات آنها سود می جست و دائماً در این زمینه روشنگری می کرد. اظهارات ضدآمریکایی فیشر نیز پیوسته بیشتر می شدند که هر چند امور بسیار پرارزشی بودند و پرده از تخلفات گسترده آمریکایی ها و دستیاران اسرائیلی آنها برداشت اما به اعتقاد کاسپاروف سبب می شد که دیگر وقت لازم را به شطرنج اختصاص ندهد و تخصص اول خود را کنار بگذارد؛ تخصصی که باعث شد وی در نبرد تاریخی اش با اسپاسکی در سال ۱۹۷۲ به رغم حضور یک لشکر مشاور و همراه و مربی و کارشناس در کنار شطرنج باز شوروی، بر این رقیب چیره و قهرمان جهان شود.
با این حال شکی نیست که فیشر عمداً و یا غیرآگاهانه به بهترین شکل از مسائل حاشیه ای برای تضعیف اسپاسکی (و هر حریف دیگر خود) سود می جست و با از بین بردن تمرکز آنها به آنچه می خواست، می رسید. او در همان نبرد تاریخی آن قدر بر سر شرایط و حتی میزان نور و روشنایی محل برگزاری مسابقه چانه زد که در نهایت بازی او با اسپاسکی به یک اتاق پشتی و دور از دوربین های تلویزیونی و عکاسی منتقل شد و در چنین مکانی بود که او توانست عقب ماندگی ۰-۲ اولیه خود را در برابر اسپاسکی جبران و در نهایت صاحب پیروزی ۸‎/۵ – ۱۲‎/۵ در برابر این رقیب روسی در ۲۱ بازی فیمابین دو طرف شود.
● وقف شطرنج
با این وجود کاسپاروف که در آن زمان در هیئت یک نوجوان مسابقه دو غول شطرنج در ریکیاویک را تماشا و تعقیب می کرد، می گوید چیزی که بیش از سایر عوامل چشم وی را در آن سری دیدارها گرفت، تخصص درجه اول فیشر و وقف و مصروف بودن وی به آن بازی ها و به شطرنج بود و این ویژگی فیشر که هر چه فکر و انرژی داشت، صرف کسب پیروزی در آن نبرد می کرد، بیش از هر چیزی برای او جلب کننده بود. کاسپاروف در دل زمستان ۲۰۰۸ و چند روز پس از مرگ نابغه شطرنج می گوید: «فیشر مهارت غیرقابل انکاری در بررسی صفحه شطرنج و حرکت مهره های خود بر روی آن داشت و این خصلت را به خوبی با فاکتور جنگ روانی و ستیزهای روحی همراه می ساخت و از این طریق تبدیل به بازیکنی غیرقابل دستیابی می شد.» «سه وی توزار گلیگوریچ» دوست سال های طولانی فیشر نیز با این گمانه زنی موافق بود و می گفت: «فیشر بسیار محکم و قوی از مواضع و محل استقرار مهره هایش روی صفحه شطرنج دفاع می کرد و حاضر به قربانی کردن هر چیزی بود و در این گونه مسائل استاد نشان می داد.»
● کاراکتر ناآرام
با این حال فیشر بعد از کسب عنوان جهانی در سال ۱۹۷۲ دیگر حاضر نشد آن طور که باید و شاید در صحنه حاضر باشد و چون در سال ۷۵ از رویارویی با کارپوف سرباز زد، مقام قهرمانی جهان را به این حریف سپرد. پس از آن بود که فیشر ناپدید و کمتر در اجتماعات رؤیت شد و حالت پارانویا و نگرانی های افراطی وی زمانی فزونی گرفت که در سال ۱۹۸۱ قیافه بی نظم و موهای به هم ریخته او بهانه ای برای اشتباه گرفتن وی با یک سارق بانک در ایالت کالیفرنیای آمریکا شد و فیشر مطمئن گشت که دست هایی علیه وی در کار است و رسانه های آمریکا را متهم به مسموم کردن افکارعمومی علیه خویش کرد. او بخصوص از این قضیه ناراحت بود که چرا این رسانه ها در توصیف وی مکرراً از واژه های «عجیب و غریب» و «غیرعادی» و «دیوانه وار» سود می جویند و به چه سبب اصرار در به تصویر کشیدن یک کاراکتر ناآرام از وی دارند.
در سال ۱۹۹۲ که فیشر با نادیده گرفتن تذکر اکید دولت آمریکا برای مسابقه ای تکراری اما دوستانه با اسپاسکی به یوگسلاوی رفت، وقتی متن تذکرنامه این دولت را به فیشر نشان دادند، او آن را فاقد کوچک ترین ارزشی توصیف کرد و آن ورقه را به گوشه ای پرت کرد و سپس اسپاسکی را از نو برد و این بار ۳ میلیون دلار دستمزد گرفت و قول داد که حتی یک دلار آن را نیز به عنوان مالیات نپردازد و چنین نیز کرد.
● بعد از ۱۱ سپتامبر
در سال ۲۰۰۱ بعد از واقعه ۱۱ سپتامبر فیشر در یک برنامه رادیویی در فیلیپین اتفاق مذکور را رویدادی عالی خواند و گفت : فقط این گونه مسائل سبب خواهد شد که دولت تروریستی آمریکا سر جایش بنشیند و صهیونیست ها که دستی در این دولت دارند، تنبیه شوند. با این حساب دولت آمریکا بیش از هر زمانی وی را تعقیب می کرد و خواستار بازداشت و محاکمه وی بود و رفتن او به ایسلند تنها گزینه ای بود که وی داشت. اما به گفته اینارسون او از این شرایط نیز راضی نبود، زیرا به نظر می رسید که داخل این کشور محبوس شده و حق سفر ندارد. سفر تازه و آخر او، این مشکل را هم حل کرده است.